De gevleugelde – van Arthur Japin

De Gevleugelde“De mens…” riep hij en stak zijn arm op. “Vliegt!”(blz. 60)

 

Gelukkig, wat is dit boek een verademing na “De Man van je leven (2013)”.

Arthur Japin heeft weer een historische roman geschreven! Het genre waarin hij excelleert. Door de schrijfstijl van Japin waant de lezer zich in het tijdperk (de “Belle Epoque”) van meer dan 100 jaar geleden of in de binnenlanden van Brazilië. Hij/zij heeft geen enkele moeite zich voor te stellen hoe en waar de ‘gewone’ mensen en andere bekende en beroemde personen die het levenspad kruisten van de hoofdpersoon, toen leefden, praatten en discussieerden. Alberto Santos=Dumont, De Gevleugelde, een zeer excentriek, hyperintelligent en hypersensitief personage uit het begin van de vorige eeuw waaraan de mensheid en de luchtvaart veel te danken hebben door zijn vele uitvindingen op divers gebied.

Toch is het dan opmerkelijk dat de lezer (althans ik) zich moeilijk kan identificeren met de hoofdpersoon. Hij blijft afstandelijk. Wij komen weinig te weten over zijn echte gevoelens en zien hem hoofdzakelijk door de ogen van de alwetende verteller. Een goed voorbeeld is bv de badscène en de daaraanvolgende bedscène op blz. 216-221. Met als resultaat: “De volgende ochtend tutoyeerden de mannen elkaar. Dit zijn zij altijd blijven doen.”  Soms ligt het perspectief bij de bijpersonen door de gevoerde dialogen en gesprekken. Overigens vind ik deze gesprekken pluspunten.  Vooral de eigen woorden van Alberto!

De alwetende verteller die m.i. wat meer op de achtergrond had kunnen blijven en zeker meer op een verborgen manier zijn gedachten kenbaar maken en niet zo expliciet belerend als soms gebeurde. Daar zijn interviews met de schrijver voor. Voorbeeld: op blz. 78 – “Er bestaan mensen die zich niet in een roman kunnen verliezen omdat daarin gespeeld wordt met de feiten. (…) en willen iets dat voor ze werd verzonnen nauwelijks geloven.”.

De verhandeling over Eros op blz. 230-231 had m.i. ook niet gehoeven.

Wel een mooie interventie van de verteller is bv te vinden op blz. 234 over de gevoelens van Alberto. “Albert had zijn armen naar hem uitgestrekt. En de troost die het was door iemand te worden opgetild, (…) maar ook de dood altijd gevleugeld komt”.

De personages

In de recensies die ik tot nu toe op Hebban heb gelezen wordt weinig aandacht besteed aan de bijpersonen. Deze vond ik juist heel interessant. Zij maakten allen een behoorlijke ontwikkeling door. Neem Albert. Van stoeiende boerenknecht met het jargon dat daarbij hoorde tot bekwame en vindingrijke assistent van Alberto. Hij weet zich in gezelschap, geholpen door Alberto, naar behoren te gedragen en aan te passen in deze voor hem geheel andere (aristocratische) wereld.

En zeker moet ik hier Ernestine niet vergeten. Van de vulgaire plasscène op blz. 182-183, via haar ‘verwilderde’ entree bij Maxim’s op Oudjaarsavond (blz. 246-247) naar de ontmoeting voor de begrafenis met Madame De Saint Pompon (blz. 166-167). “Het mensje had iets, hoe moet je het zeggen, iets volks (…) haar houding die zo goed als sméékte om maar niet te zeer op haar te letten.”  Ernestine spreekt wijze woorden tegen haar dochter die tevens een basiswaardeoordeel inhouden. Op blz. 309:  “Het wonderbaarlijke zit er niet in dat een mens vleugels krijgt en er mee weg vliegt. Het is pas echt een wonder als het hem lukt beneden te blijven en het uit te houden tussen anderen”.

Jammer dat Japin de verhaalcirkel rond maakt met de plasscène op blz. 307-308. Deze overdenking had ook wel op een andere plaats gekund.

Over de rol van Madame de Saint Pompon zou je een scriptie kunnen schrijven. Een echt “vieille France” type vrouw, zo ook natuurlijk haar man. Prachtige beschrijvingen geeft Japin.

De exotische, mysterieuze rol van Guilhermina met haar trances en Afrikaanse gebeden. Ook een scriptie waard. Ze blijft ondoorgrondelijk, zeer slim maar ook een superlieve vrouw.

Citaten:

Historische feiten worden in mooie, beeldende citaten verwoord: à de echte vogels en de stalen vogels, het laatste eerbetoon vanuit de wolken.

Blz 39/40 – het grote wonder van de zwerm witte vogels die verscheen zodra de rouwstoet de crypte naderde (27 juli 1932). “De vogels vlogen recht op de baar af, cirkelden er driemaal boven, zwenkten toen en verdwenen, als om de weg te wijzen, in de richting van de kathedraal, waarop ze even later neerstreken, zodat de koepel sneeuwblank kleurde”.

Blz 287 – “De voltallige Braziliaanse luchtvloot naderde over zee, (…) en brachten, terwijl men Alberto’s lichaam neerliet in zijn graf, daarboven hun saluut. (…) Ditzelfde gebeurde wereldwijd”.

 

Op elke bladzijde staat wel bijna een zin, een woord of een uitdrukking om te onthouden:

Blz. 95 – “Triestblij werd hij van dat verre dansen zonden hem.”

Blz. 156 – “Misschien is het omdat een mens zijn eigen hart cadeau krijgt bij geboorte, dat hij meer hecht aan dat van een ander, dat eerst op het leven moet worden veroverd”.

Blz. 158 – “Hiermee had hij haar gedwongen iets te formuleren waar geen woorden voor bestaan, een duisternis voorbij de taal”.

Blz. 210 – Zo werd de koe gemolken aan alle spenen tegelijk, want zij vingen dubbel geld (…)”

Blz. 262 – “Met die tenen van hem, die onafgebroken zenuwgraaiden door denkbeeldig zand (…)”.

Nog een paar opmerkingen.

  • Ik miste in deze roman hoe Albert Chapin aan zijn einde is gekomen. Misschien was dat ook wel een van de redenen voor de finale en fatale depressie…? De tijdsprong van 1901 naar 1932 is nogal groot…
  • Is Alberto’s zijden zakdoek die wordt bewaard in een bankkluis dezelfde als de zakdoek die Albert hem als talisman meegaf bij een van zijn eerste luchtvaarten – blz. 228-229 ?
  • Helaas ben ik twee grammaticale fouten in ’t Frans tegengekomen: Op blz. 244 – “galop infernale” van de cancan van Offenbach, moet echt zonder “e”. En op blz. 315: L’homme méchanique” moet zijn “mécanique”.
  • Op de facebookpagina van de De Gevleugelde staan prachtige prenten. Misschien een idee om ook een versie te maken met een katern foto’s van Santos=Dumont en zijn “vlieg-tuigen”?

Japin heeft een mooie historische roman geschreven die ook zeker het herlezen waard is.

Mijn cijfer is een 8 = 4 sterren.

Een laatste citaat: “De kunst is te leren omgaan met de tegenwind. Die onder je vleugels zien te krijgen.”

 

Zeist, 24 november 2015

W.M.C. van Basten-Malipaard

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *